نقد و بررسی عوامل مؤثر بر فرآیند توسعه جامعه شناسی در ایران

نقد و بررسی عوامل مؤثر بر فرآیند توسعه جامعه ­شناسی در ایران

مقدمه

جامعه­شناسی در ایران از جنبه­های گوناگون سیاسی، علمی، تاریخی و فرهنگی می­تواند مورد بحث قرار گیرد. این تحقیق به طرح عوامل مؤثر در فرآیند توسعه این علم می­پردازد تا امکان مطالعه و بیان زمینه­های مختلف پیدایش و رشد جامعه­شناسی که مصادف با طرح برنامه­های توسعه از دهه­ی 1320 و در ادامه پس از انقلاب اسلامی تا کنون می­باشد میسر شود. به همین منظور به طرح تأثیر مسائل اجتماعی، سیاسی و فرهنگی بر شکل­گیری جامعه­شناسی در ایران پرداخته خواهد شد.

قابل توجه است که آن­چه به عنوان جامعه­شناسی در ایران از بدو شروع وجود داشته است، با جامعه­شناسی در سایر کشورها مخصوصاً جامعه­شناسی غرب، متفاوت بوده است.

با این­که در اصول وجوه اشتراک دیده می­شود، اما در زبان، برخورد با مسائل جامعه، نحوه­ی بررسی مسائل و مشکلات اجتماعی، رابطه با پدیده­های فرهنگی و نحوه­ی ارتباط با دیگر رشته­های علمی وضعیتی خاص پیدا کرده است.

جامعه­شناسی امروزی ایران تحت تأثیر گرایش­های فکری و اجتماعی در طول دهه­های گذشته و اندیشه­های ناشی از حوادث مربوط به انقلاب اسلامی می­باشد. از این­رو می­توان گفت که « جامعه­شناسی در ایران» از عناصر چندگانه برخوردار است، زیرا عوامل بسیاری در پیدایش، روند توسعه و شکل­گری شرایط امروزی آن مؤثر بوده­اند.

پیگیری روند شکل­گیری و تحول جامعه­شناسی در ایران براساس رویکرد فرا جامعه­شناسی است. جامعه­شناسی به عنوان ایده و اندیشه تلقی شده که در گذر زمان دچار تحول و تغییر گردیده است. بیان عوامل و عناصر مؤثر در شکل­گیری جامعه­شناسی در ایران و تحول آن موردنظر می­باشد. شناسائی موقعیت جامعه­شناسی در ایران می­تواند با دیدگاه­های متعددی انجام بگیرد. دیدگاه­های ممکن در بررسی جامعه­شناسی را می­توان به دو دسته تقسیم کرد:

1)     دیدگاه ایدئولوژیک (نقد جامعه­شناسی براساس پیش­فرض­های مذهبی، سیاسی و انگیزه­ای) در این دیدگاه، ارزیابی جامعه­شناسی با تکیه بر دلیل­آوری­های سیاسی و ایدئولوژیک است اما فهم علمی چون جامعه­شناسی در ایران که از محصولات و نتایج توسعه­ی اجتماعی-اقتصادی است بدون استفاده از روش­های تحقیق و پیش­فرض­های موجود در نظام جدید که ساختار جدید دارد امکان ندارد.

2)     دیدگاه دوم تأکید بر تحقق جامعه­شناسی هم چون یک واقعیت تاریخی اجتماعی است. در این دیدگاه با جامعه­شناسی علم، جامعه­شناسی معرفتی و فرا جامعه­شناسی روبه­رو می­شویم. براساس هر سه دیدگاه در آغاز بایستی ریشه­ها، زمینه­ها و موقعیت­هایی که موجب پیدایش جامعه­شناسی در ایران شده است روشن گردد.

در این تحقیق با توجه به رویکرد نوع دوم، بررسی رابطة علم جامعه­شناسی در ایران با جریان توسعه­ی اجتماعی، اقتصادی و علمی موردنظر می­باشد.

فهرست مطالب

عنوان                                                                                        صفحه

مقدمه......................................................................................................................... 1

فصل اول: کلیات....................................................................................................... 4

               بیان مسئله............................................................................................. 5

               ضرورت و اهمیت تحقیق..................................................................... 6

               اهداف تحقیق ........................................................................................ 7

               تعریف مفاهیم و اصطلاحات................................................................ 8

فصل دوم: بررسی و نقد نظریات مطرح................................................................ 32

               پیشینه تحقیق....................................................................................... 33

               چارچوب نظری – مقدمه..................................................................... 37

               مباحث و مفاهیم نظری تحقیق............................................................. 38

               اهمیت چارچوب نظری........................................................................ 51

               درآمدی بر نظریه وابستگی................................................................. 53

               دیدگاه کل در جامعه شناسی علم........................................................ 56

               دیدگاه نظام جهانی .............................................................................. 58

               بسترهای توسعه در کشورهای در حال توسعه............................... 60

               جهانی شدن و توسعه اجتماعی.......................................................... 64

               دیدگاه های صاحب نظران ایرانی....................................................... 66

               سوالات تحقیق..................................................................................... 67

               الگوی تحلیلی تحقیق............................................................................ 68

               تعریف مفهومی وعملیاتی مفاهیم بکار رفته در مدل نظری................ 72

فصل سوم: روش تحقیق....................................................................................... 76

               1- روش تحقیق................................................................................... 77

               2- رسش تحقیق.................................................................................. 79

               3- جامعه آماری.................................................................................. 80

               4- روش نمونه گیری و حجم نمونه ................................................. 81

               5- ابزار گردآوری داده ها ................................................................. 81

               6- روش تجزیه وتحلیل داده ها ........................................................ 81

فهرست منابع و ماخذ............................................................................................. 83