تحقیق علوم قرآنی

تحقیق علوم قرآنی(قرآن در قرآن)

پیشگفتار

«الحمدالله الذی انزل علی عبده الكتاب»[1] ستایش خاص خدایی است كه این كتاب استوار را بر بندة خویش فروفرستاد. خداوند این كتاب را بر بندگانش نازل كرد تا بندگان خود را از گمراهی نجات دهد و راه نجات را در تمسك به این كتاب و اهل بیت پیامبر (ص) قرار داد. همچنانكه پیامبر (ص) در حدیث معروف ثقلین می‎فرمایند: «إنی تارك فیكم الثقلین كتاب الله و عترتی اهل بیتی. ما إن تمسكتم بهمالن تضلوا بعدی ابدا» من در بین شما دو چیز گرانقدر باقی گذاشتم. كتاب خدا و عترتم كه اگر به آن متمسك شودی هرگز گمراه نخواهید شد»[2]

قرآن در تمامی ابعاد فردی، اجتماعی، مادی، معنوی، دنیوی و اخروی هدایت انسان را تأمین كرده است.

استاد مطهری می‎فرمایند:

«قرآن مثل بعضی كتابهای مذهبی نیست كه یك سلسله مسائل رمزآسا در مورد خدا و خلقت و تكوین مطرح كرده باشد و حداكثر یك سلسله اندرزهای اخلاقی هم ضمیمه كرده باشد. قرآن اصول معتقدات و انكار و اندیشه هایی را كه برای یك انسان به عنوان یك موجود با ایمان و صاحب عقیده لازم و ضروری است و همچنین اصول تربیت و اخلاق و نظامات اجتماعی و خانوادگی را بیان كرده است.»[3]

پس از آنجا كه شناخت قرآن یكی از ضروری ترین و مهم ترین نیازهای هدایتی بشر است. شناخت آن به سادگی میسر نیست. برای یافتن آن نیز باید به خود قرآن مراجعه كرد و قرآن را در قرآن یافت.

نویسندة معروف اسلام «سید قطب» در مقدمه كتاب خود «تصویر فنی قرآن مجید» بحث جالبی تحت عنوان «من قرآن را پیدا كردم» دارد كه خلاصه اش این است.

«این كتاب داستانی دارد، تا كتاب به چاپ نرسیده بود آن را در نزد خود نگاه داشتم ولی امروز كه كتاب برای چاپ فرستاده می شود، ناچارم آن را فاش كنم:

در كودكی كه برای نخستین بار قرآن را می خواندم، با اینكه فكر من قادر به درك معانی بلند آن نبود، چیزهایی از آن احساس می كردم. هنگامی كه بعضی از آیات را می خواندم، عكس ها و تصویرهای جالبی در ذهن من نقش می بست. من از این تصویرهای ساده و قدرت خلاقة قرآن، فوق العاده لذت می بردم. و با آن، مدت ها سرخوش بودم، آن ایام با خاطرات شیرینش گذشت.

هنگامی كه قدم در محبط مدرسه گذاشتم وتفسیر قرآن را در كتب تفسیر خواندم و اقوالات این و آن و احتمالات گوناگون را مطالعه كردم. دیدم دیگر اثری از آن «تصویرهای روح پرور» و آن جمال دل انگیزی كه در كودكی می دیدم، در اعماق فكر من پیدا نیست. متحیر شدم، مگر این همان قرآنی نیست كه من در كودكی می خواندم و آنقدر از معانی آن لذت می بردم ! چرا امروز اینقدر مشكل و پیچیده و خالی از آن روح و زیبایی و لذت شده است؟! مگر این قرآن دیگر است؟ آن تصویرهای زنده و روح پرور كجاست؟ ناچار گفته های این و آن و آن همه احتمالات مختلف و احیاناً نامفهوم را رها كرده به مطالعه عمیق خود قرآن پرداختم و قرآن را در خود قرآن جستجو كردم، نه در گفته های این و آن.

دیدم قرآن بار دیگر، همان قیافة جذاب و دلپذیر، همان تصویرهای دل انگیز و جان پرور خود را به من نشان داد و من مسحور این منظره ها شدم! البته این نقشها و صورتهایی كه در این موقع مشاهده می كردم به آن سادگی دوران كودكی نبود؛ چرا اینكه آن روز تنها صورتهای زنده و روح دار آن را می دیدم ولی امروز در پشت آن ها هدفهای عالی و مقاصد بزرگ و پرارزش قرآن را نیز می بینم و در هر حال جاذبه و كشش آن همیشگی و لایزال است. شكر خدا كه من قرآن را پیدا كردم …»[4]

در پایان برخورد لازم می دانم كه از زحمات مسئولین دانشكده، كتابخانه و مخصوصاً استاد گرانقدر جناب آقای محمدی تشكر كنم كه با راهنمایی های خود، در انجام این پروژه مرا بسیار یاری كردند. و امیدوارم كه این پژوهش بتواند قرآن را از دیدگاه قرآن هر چند در حد ناقص و ابتدایی معرفی كند. «ربنا تقبل منا انك انت السمیع العلیم»[5]

[1] كهف، 1

[2] رهبری امام علی (ع) در قرآن و سنت (المراجعات). سید عبدالحسین شرف الدین موسوی. مترجم: محمد جعفر امامی، چاپ بین الملل. دوم. زمستان 80- ص 70

[3] آشنایی با قرآن، استاد مرتضی مطهری، صدرا- چاپ پنجم- بهار 70- ج 1 و2- ص 10

[4] تصویر فنی، نمایش هنری در قرآن مجید، انقلاب، تیر 59، اول، سید قطب، مترجم محمدعلی عابدی

[5] بقره،

اهمیت موضوع

قرآن كریم تجلی خداوند است، همانطوریكه بشر نمی تواند به شناخت خدا نایل بیابد نمی تواند به شناخت تجلی او، قرآن نیز نایل بیابد، بشر خودش نمی تواند به سادگی قرآن را بشناسد، انسان نیازمند هدایت است و قرآن هم كتاب هدایت. و ما نیازمند به معرفی خود قرآن هستیم.

شناخت قرآن از دیدگاه خود قرآن دارای چنان ضرورت بی بدیل است كه هیچ منبع دیگری نمی تواند جایگزین شود. اهمیت این پژوهش وقتی روشن می‎شود كه به نكات ذیل توجه كنیم:

1-  نخست اینكه اگر بخواهیم در مورد قرآن كریم صحبت كنیم به اولین مساله ای كه برخورد می كنیم این است كه عقل و حواس ما نمی تواند به همة مراتب قرآن وقوف پیدا كند، عقل انسان با همة پیچیدگی هایش در برابر عظمت قرآن به زانو درمی آید و ساكت می نشیند.

2-  ثانیاً كلام الهی مانند صاحب كلام، بزرگ و فضائلش لایتناهی است كه انسان این موجود محدود نمی تواند سخن را در مورد قرآن كمال برساند. بر این اساس ما برای شناخت قرآن نیز باید به خود قرآن مراجعه كنیم تا ابعاد آن را خود معرفی كند.

تبیین موضوع

قرآن كریم سخن خداوند[1]، ثقل اكبر، كتاب جاویدان راهنمای بشر[2] در تمامی عرصه های زندگی است. هیچ مساله ای در قرآن فروگذار نشده است.[3] در عظمت آن همین بس كه خود می فرماید: لو انزلنا هذا القرآن علی جبل لرأیته خاشعا متصدعا من خشیه الله.[4]اگر این قرآن را بر كوهی نازل كرده بودیم، مسلماً او را می دیدی كه خاشع و از ترس خدا متلاشی می‎شود. و یا اینكه رسول اكرم (ص) می‎فرمایند: «فضل القرآن علی سائر الكلام كنضل الله علی سائر خلقه»[5] یعنی برتری قرآن بر دیگر سخنان همچون برتری خداوند بر خلق خود اوست.

قرآن كریم بزرگترین هدیه الهی است برای انسانها كه ایشانرا به سوی سعادت جاودانی هدایت می‎كند. قرآن مهمترین دلیل بر حقانیت اسلام و رسالت پیامبر گرامی (ص) كه همواره با بیان اعجاز آمیزش حجت را بر همة آدمیان تمام می‎كند[6]. «هنگامیكه قرآن به توصیف خود می پردازد افقهایی از شناخت را در برابر ما می گشاید كه چون به پژوهش بیشتر در آنها می‎پردازیم می توانیم از خصایص قرآن و صفات عالی و كمالی آن آگاه شویم. در فهم كتاب خدا باید از خود قرآن مدد گرفت. هیچ بعدی از معرفت نیست كه راهنما و بینه ای از آن در این كتاب آسمانی نباشد.[7]»

قرآن كه مبین هر چیز است نمی تواند مبین خود نباشد. و این رساله به تبیین قرآن از دیدگاه خود قرآن اختصاص داده شده است.

برای شناخت قرآن راههای مختلف و معرفهای مختلفی وجود دارد. راه عقلی، تاریخی و سندی و … یكی از معرفها هم خود قرآن است كه به بهترین وجه خود را معرفی كرده است. این رساله بر اساس این معرف كار خود را شروع كرده است.

پیشینة موضوع:

بدیهی است كه متن اصلی خود قرآن می‎باشد و پس از آن قدیمیترین منابع روایات تفسیری و متون تفسیری اسلامی است و از صدر اسلام تاكنون دربارة قرآن پژوهشهای بسیاری شده و مطالعات گوناگون انجام شده است و هر كدام از آنها از جهتی قرآن را بررسی كرده اند و دربارة آن ها سخن به زبان آورده اند و به حق هم این پژوهش ها در خور توجه است اما درباره این موضوع به طور خاص سیر كتابهایی نگاشته شده است كه مهمترین آنها عبارتند از:

آشنایی با قرآن اثر استاد مطهری، قرآن حكیم و قرآن در قرآن اثر آقای جوادی آملی و قرآن در قرآن اثر محمدباقر بهبودی سیری در علوم قرآن اثر یعقوب جعفری قرآن شناسی اثر آقای مصباح یزدی.

سوالات اصلی و فرعی تحقیق:

1-    تعریف لغوی و اصطلاحی قرآن چیست؟

2-    اسامی و نام های قرآن در قرآن كدام است؟

3-    ویژگی های قرآن از دیدگاه قرآن كریم كدام است؟

4-    آموزه های قرآن را بنویسید؟

5-    شیوه های پیام رسانی قرآن چیست؟

6-    آداب قرائت قرآن چگونه است؟

7-    رسالت قرآن چیست؟

8-    مخاطبان قرآن چه كسانی هستند؟

روش تحقیق:

این تحقیق به روش كتابخانه ای صورت گرفته است كه با مراجعه به كتابخانه و بررسی كتب مختلف تدوین شده است.

چكیده

در این تحقیق افزون بر فصل كلیات كه مشتمل بر ضرورت و اهمیت موضوع تبیین موضوع پیشینه است. دارای 7 فصل دیگر می‎باشد. در فصل اول تعریف لغوی و اصطلاحی قرآن، فرقان، ذكر و كتاب آمده كه به قولی این 4 لفظ اسامی قرآن می باشند[8] و بقیه نام ها هم بررسی شده است.

در فصل دوم ویژگی های قرآن مورد بررسی قرار گرفته است. مانند ویژگی الهی بودن، حقانیت، رفع اختلاف و …

در فصل سوم آموزه های قرآن مطرح شده است كه حول 3 محور بیان شده: 1- طرح اعتقادات 2- آموزة اخلاقی 3- احكام

در فصل چهارم شیوه های پیام رسانی قرآن گفته شده است. اینكه قرآن برای جلب توجه مخاطبان از چه روشهایی استفاده كرده یا به عبارت دیگر از چه روش هایی استفاده كرده كه مطلب بیان شده تأثیر بیشتری روی مخاطب بگذارد.

در فصل پنجم آداب قرائت قرآن بیان شده است. اینكه برای قرائت بهتر با چه آدابی باید همراه باشد.

در فصل ششم هم رسالت قرآن گفته شده است كه مهمترین رسالت قران انذار و هدایت است. و در فصل هفتم هم مخاطبان قرآن اینكه خطابهای قرآن برای تمام مردم است ولی مردم در برابر این خطابها چند دسته می‎شوند.

واژگان كلیدی

قرآن. فرقان. ذكر. كتاب

[1] حم «تنزیل الكتاب من الله العزیز الحكیم» غافر 1 و 2

[2] شهر رمضان الذی انزل فیه القرآن هدی للناس. 185 بقره

[3] لارطب ولی یابس الافی كتاب مبین. انعام 59

[4] حشر 21

[5] شناخت قرآن، سید ابوالقاسم خویی- صادق نجمی و هاشم هریسی. اول- شعبان 1402- مدینة العلم- قم، ص 12

[6] معارف قرآن، محمدتقی مصباح یزدی، موسسة در راه حق. قم. پائیز 67. اول. ص 10

[7] تفسیر هدایت- سید محمدتقی مدرسی- ترجمة احمد آرام- انتشارات آستان قدس- مشهد- 77 ج 1 ص 25

[8] قرآن شناسی- محمدتقی مصباح یزدی. نگارش محمود رجبی. موسسة آموزش و پژوهش امام خمینی (ره). پائیز 80. تهران. ص          35