پروژه بررسی اوپك در 106 صفحه ورد قابل ویرایش 

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                                     صفحه

قسمت اول : تشكیل اوپك و تركیب آن

بخش 1- كشورهای صادر كننده نفت به هم می پیوندند

علل مستقیم و غیرمستقیم اتحاد................................................................................. 1

فهم روزافزون مسائل نفتی........................................................................................ 4

فعالیتهای داخل اتحادیه عرب..................................................................................... 4

وقایع نفتی در اوایل دهه 50...................................................................................... 5

فعالیت های ونزوئلا.................................................................................................... 6

اهداف اوپك................................................................................................................ 9

یك دنیای بدون اوپك................................................................................................. 14

بخش 2- زیربنای اوپك

زیربنای داخلی اوپك.................................................................................................. 17

كنفرانس..................................................................................................................... 17

هیئت رئیسه................................................................................................................ 19

دبیرخانه..................................................................................................................... 21

عضویت در اوپك....................................................................................................... 25

اعضاء اوپك............................................................................................................... 29

ابوظبی........................................................................................................................ 30

الجزایر........................................................................................................................ 34

ایران........................................................................................................................... 37

عراق........................................................................................................................... 38

كویت.......................................................................................................................... 39

لیبی............................................................................................................................. 40

قطر............................................................................................................................. 42

عربستان..................................................................................................................... 42

ونزوئلا....................................................................................................................... 43

نیجریه........................................................................................................................ 45

قسمت دوم- سیاست و روش اوپك

بخش 1- اوپك و قیمتهای نفت

تثبیت قیمتهای نفت...................................................................................................... 45

مطالعه و بررسی قیمتها و درآمدهای نفتی................................................................ 47

بازگشت قیمتها........................................................................................................... 47

تقاضا برای یك سیستم تولید نسبی........................................................................... 48

محدود تخفیف برای كمپانی های مستقل.................................................................... 50

افزایش بهای نفت ...................................................................................................... 52

تكامل سیستم قیمت.................................................................................................... 63

بخش 2- نقش اوپك در بهبود سایر شرایط

بهره مالكانه ............................................................................................................... 72

حذف هزینه های بازاریابی......................................................................................... 78

بالا بردن سطح مالیات بردرآمد................................................................................. 79

مسائل پولی................................................................................................................ 81

سقوط ارزش دلار آمریكا.......................................................................................... 82

حفظ ثروت نفت.......................................................................................................... 84

بخش 3- اوپك و مسئله سهیم شدن

قدمهای نخستین به سوی سهیم شدن........................................................................ 86

قرارداد شركت........................................................................................................... 92

مزایای سهیم شدن..................................................................................................... 96

علل مستقیم و غیرمستقیم اتحاد

اوپك تشكیل شد تا منافع كشورهای صادر كننده نفت را در مقابل كمپانی ها كه قمیت ها را كنترل می كردند و آنها را چندین بار تنزل داده بودند حفظ كنند.

اوپك در 1960 بوجود آمد، گر چه فكر اتحاد در چارچوب چنین سازمانی یك شبه خلق نشده بود چنین فكری ذهن كارشناسان و سیاستمداران كشورهای صادر كننده نفت را سال ها قبل از آن بخود مشغول داشته بود. ما كوشش خواهیم كرد تا شرایط و وقایع قبل از تشكیل اوپك، كه راه را برای ایجاد آن همواركرد بیان كردیم. سپس عوامل مستقیم و غیرمستقمی را كه به تاسیس این سازمان انجامید، مورد بحث قرار دهیم. فكر ایجاد سازمای برای كشورهای عربی صادر كننده نفت درذهن موسسین اتحادیه عرب از سال 1945 وجود داشته است. اما مسئولان امر در آن زمان باین حقیقت واقف بودند كه تاثیر هر گونه تشكیلاتی از این نوع، مادام كه ایران و ونزوئلا دو كشور بزرگ تولید كننده نفت را در بر نگیرد، محدود خواهد بود. در 1949 یك واقعه مهم درقسمت دیگری از جهان، بنام ونزوئلا اتفاق افتاد. بدین معنی كه در آن كشوریك مطالعه اقتصادی مربوط به نفت ونزوئلا كه توسط معاون یكی از بانكهای مهم تهیه شده بود منتشر شد. دراین مطالعه نویسنده توجه همگان را به مزایا و امتیازات نفت خاور میانه در مقام مقایسه و رقابت با نفت ونزوئلا جلب نموده و سه اقدام را به شرح ذیل پیشنهاد كرد:

الف) پائین آوردن قیمت نفت ونزوئلا با تغییر جهت سیاست دولت

ب) از میان برداشتن اصل شركت در سود را كه سال قبل معرفی شده بود و

ج) متوقف كردن اعطای مزایای بیشتر اجتماعی و اقتصادی به كارگران ونزوئلاتی.

این مطالعه ضربه سنگینی بر افكار عمومی ونزوئلائی ها داشت و منجر به آن شد كه دولت اصل ایجاد هم آهنگی سیاست نفتی اش را با سیاست دولت های خاورمیانه ای تولید كننده نفت ارزان مورد بررسی قرار دهد، تا از بهره برداری كمپانی های نفتی از نفت خاورمیانه بمنظور مقابله با قوانین مالیاتی ونزوئلا جلوگیری نماید.  در سپتامبر 1949 دولت ونزوئلا یك هیئت نمایندگی سه نفری را برای یك دیدار رسمی از عربستان سعودی، ایران، مصر، عراق ، كویت و سوریه اعزام داشت، تا امتیازات ایجاد سیاست های نفتی هم آهنگ را باین كشورها گوشزد نموده وآنها را از سودی كه می‎توانند با اتخاذ اصل شركت در سود بدست آورند كاملاً آگاه سازد.

این اولین فرصتی بود كه در آن یكنواخت كردن كوششها در میان كشورهای صادركننده نفت با دید هم آهنگ كردن موقعیت هایشان و حل مسائل مشتركشان مورد بحث و گفتگو قرار گرفت.

اولین دبیر كل اوپك، فوآد روحانی، در بیان اقدام ونزوئلا می گوید كه ونزوئلا تصمیم گرفت تا به كشورهای صادركننده نفت درخاور میانه نزدیك شود تا در منطقه ای كه بسرعت براهمیتش افزوده می شد بجای رقبا، متحدینی بدست آورد.

در 1953 واقعه مهم دیگری به سوی تركیب و هم آهنگی سیاست های نفتی بوقوع پیوست. در 29 ژوئن آن سال بین عراق و عربستان سعودی موافقت نامه ای به امضاء رسید كه بر طبق آن طرفین اطلاعات نفتی خود را مبادله نموده و جلسات مشورتی مكرر و منظمی را درباره سیاست های نفتی بر پا می داشتند.

پس از آن یك دوره ركود  و بدون فعالیت پیش آمد تا آنكه در 1957 مجمع اقتصادی اتحاد عرب قطعنامه ای را تصویب كرد كه بموجب آن دعوت به یك كنگره نفتی شده بود تا در فوریه 1958 در قاهره تشكیل شود. اولین كنگره نفت عربی در پایتخت مصردر آوریل 1959، بجای تاریخی كه كارشناسان عرب تعیین كرده بودند تشكیل شد. در این كنگره یك هیئت نمایندگی 19 نفری ونزوئلائی و یك هیئت نمایندگی چهار نفری ایرنای حضور بهم رسانیدند. تصمیمات مهمی دراین اولین كنگره اتخاذ گردید كه تصمیم مشترك و جبهه واحد هیئت های نمایندگی كشورهای تولیدكننده نفت در مورد تقاضاهایشان، از جمله اصلاح اصل شركت در سود 50-50 به نفع كشورهای میزبان را منعكس می كرد. قطعنامه نظر هیئت های نمایندگی را دائر بر آنكه هیچ تغییری در زیربنای قیمت ها نباید بدون مشورت با كشورهای تولیدكننده بعمل آید، منعكس كرد. هم چنین بر طبق قطعنامه خواسته شده دولت های شركت كننده در كنگره ایجاد یك مجمع مشورتی عمومی را مورد مطالعه قرار دهند تا كار تبادل نظر آنها را در مورد مسائل عمومی شان و  از آن جمله حفظ و حراست منابع نفتی، تولید، صدور و دیگر موضوعات تسهیل كند.

آنچه در خارج از كنگره اتاق افتاد بمراتب از وقایع داخل كنگره مهم تر بود. در فواصل بین جلسات ملاقات ها و مباحثات فراوانی بین آقایان رهبران نفتی بزرگ ترین كشورهای صادر كننده نفت تشكیل می شد و این ملاقات ها منتج به ایجاد «یك تعهد اخلاقی» بین سران هیئت های نمایندگی و از جمله ونزوئلا و ایران گردید. نتایچ مطالعات و اصول مذاكرات قاهره كه در این تعهد اخلاقی گنجانده شدند، زیربنای تاسیس اوپك را بوجود آوردند. قدم مهم دیگر در راه بوجود آمدن اوپك، تهیه پیش نویس موافقت نامه عرب مصوب مارس 1960 یعنی شش ماه قبل از تشكیل سازمان، بوسیله یك كمیته فرعی انجمن اقتصادی اتحادیه عرب بود. ماده سوم انی موافقت نامه باین می دارد كه كشورهای تولید كننده نفت عربی سیاست های نفتی شان را در میان  خود هم آهنگ سازند و اینكه هیچ عاملی نمی تواند با توجه به نفع مشتركشان و اوضاع بازار جهانی آنها را از هم آهنگ بودن و یگانگی با دیگر كشورهای تولید كننده نفت نظیر ایران و ونزوئلا باز دارد.

بر مبنای این توصیه ها، ملاقاتی بین عبدالله طریقی، مدیر كل وقت امور نفتی عربستان سعودی و پرز آلفونسو، وزیر نفت ونزوئلا در سیزدهم می واقع شد. اعلامیه ای كه پس از این ملاقات منتشر شد، كشورهای تولیدكننده را برای دفاع از حقوق مشروعشان به اتخاذ یك سیاست نفتی واحد دعوت می كرد. در همان زمان، اعلامیه فكر ایجاد اوپك را به خارج عرضه داشت. درخلال دهه قبل از تاسیس اوپك عراق و عربستان سعودی مشتاق ترین كشورها برای هم آهنگ كردن سیاست های نفتی و ایجاد یك اتحاد بین كشورهای صادركننده نفت بودند. گر چه ونزوئلا برای آنكه بتواند با كمپانی های نفتی در یك جبهه متحد مقابله كند فكر هم آهنگی سیاست های نفتی را پیش گامی كرد این عملش از ترس برای رقابت با نفت خاورمیانه سرچشمه می گرفت و ناشی از علاقه اش به ایجاد مستحكمی از آن كشورها در برابر كمپانی های عظیم نفتی نبود.

مهم ترین علل غیرمستقیمی كه راه را برای تاسیس اوپك هموار كردند می‎توانند به ترتیب ذیل خلاصه شوند:

اینك به بررسی موارد خاصی مربوط به شركت را خلاصه می كنیم:

قرارداد شركت دربیستم دسامبر 1972 درریاض توسط ابوظبی و عربستان سعودی و بعدا توسط كویت و قطر امضاء شد. اما ایران از مذاكرات مربوط به شریك شدن خارج شد و اعلام كرد كه روش مناسب دیگری را كه با طبیعت روابط آن كشور با كمپانی های نفت عامل در سرزمین هایش مناسب تر بود برگزیده است. خصوصا آنكه ایران قبلا صنعت نفت خود را ملی كرده بود و كمپانی های خارجی صرفا بعنوان كمپانی های عامل تلقی می شدند.

مذاكرات بین كشورهای خلیج  و كمپانی های نفتی قبل از حصول توافق شركت با این نظر شروع شد كه قیمت ها به نحوی تعیین گردند تا نفت مربوط به سهام دولت ها توسط كمپانی ها خریدای شود بطوری كه كمپانی های نفت بتوانند تعهدات خود را در قبال خریداران اجرا كنند. این قیمت ها كه بآنها تحت عنوان «قیمت های بازخرید» اشاره شده است، در مورد هر دو نوع نفت «واسط» و «مرحله ورود به بازار» بكار می رفت. ابوظبی اولین مرحله این مذاكرات را كه در بیروت شروع شد رهبری كرد. دومین و سومین مرحله مذاكرات در ریاض انجام شد جایی كه موافقت بین كشورهای خلیج و كمپانی های نفت حاصل و در بسیتم دسامبر 1972 بامضا رسید.

«نفت واسط» معرف آن قسمت از سهم دولتها بود كه تعهد شده بود توسط دولت ها به كمپانی ها فروش مجدد شود تا آنها بتوانند تعهدات قراردادی خود را در مقابل خریداران اجرا كنند. این تعهد از زمان شروع قرارداد شركت شروع و در پایان دوره سه ساله انتقال شركت بپایان رسید. مقادیر نفت واسط بترتیب ذیل تعیین شدند:

(1973) اولین سال     = %75          سهم شركت از          %25

 (1974) اولین سال    = %50          سهم شركت از          %25

(1975) اولین سال     = %50          سهم شركت از          %25

همانطور كه گفته شد، نفت واسط تعهد شد كه توسط دولتها فروخته و توسط كمپانی ها خریده شود. لذا این یك تعهد دو جانبه بود. اما نفت مرحله ورود به بازار قرار شد در 1973 بمرحله اجراء در آمده و در طی بیست سال تا 1992 ادامه یابد. این نوع نفت قسمتی از سهم دولت ها بود كه كمپانی ها بمنظور كمك به ورود شركت های نفت ملی به بازار خریداری می كردند. خرید آن از سوی كمپانی ها اجباری اما فروش آن از سوی دولت ها اختیاری بود. اما این اختیار بالاخره یك سنت عادی شد و زمانی كه كمپانی های عامل در كشورهای خلیج در آن زمان روی قیمتی برای نفت مرحله ورود به بازار بالاتر از قمیت باز خرید نفت واسط اصرار ورزیدند چیزی بیش از یك اجبار بحساب آمد. درصدهای نفت مر حله ورود به بازار برحسب درصدهای سهیم شدن بترتیب زیر بود.

در ژانویه 1978، سهم رشكت دولت ها از 25 به 30 درصد افزایش می یافت و درصدهای نظیر نفت مرحله به بازار بدین ترتیب تعیین می شدند:

در 1979، دولتها قرار شد كه یك درصد اضافی در سهام بدست آورند كه كل شركت آنها در سهام را به 35 درصد برساند، در 1980، یك 5  درصد سوم اضافه می‎شود كه كل شركت را به 40 درصد خواهد رساند. در 1981، چهارمین 5 درصد باید اضافه شود. در 1982، باید میزان شركت دولت ها به حداكثر 51 درصد برسد. نفت مرحله ورود به بازار تحت دومین، سومین، چهارمین و آخرین افزایش تابع همان درصدهای نشان داده شده در جدول قبلی خواهند بود. جدول بعد میزان درصدهای نفت مرحله ورود به بازار را تحت كلیه نسبت های شراكت نسبت به كل تولید هركشور نشان می‎دهد.

از آنالیز و تجزیه مفاد موافقت نامه شراكت می‎توان دید كه مقدارنفت خامی كه در دو دولت در سال 1973، استحقاق دریافت خواهد داشت، یعنی پس از كسر مقادیری كه قرار است توسط كمپانی ها خریداری گردد فقط معادل 5/2 درصد كل تولید می‎باشد.

از نقطه نظر مالی قرارداد شراكت نشان داد كه مقادیر پرداختی دولت ها از بابت هزینه سهام آنها بسیار كمتر از درآمد اضافی دریافتی آنها از سهیم شدن می‎باشد. برای توضیح مطلب مثلا در مورد ابوظبی، باید توجه كرد كه كل مبلغ دریافتی سال های 1973، 1974 و 1975 از بابت 25 درصد سهم این كشور در سرمایه كمپانی های نفتی در حدود 300 میلیون دلار بود، در حالی كه تنها یك مبلغ كل 140 میلیون دلار از بابت غرامت پرداخت شده بود.

درارتباط با این مسئله، جالب توجه است كه خود كمپنی ها در عین حال متحمل هیچ زیانی از بابت این شراكت نشدند، زیرا آنها قیمت ها را برای جبران اختلاف هزینه تولید یك بشكه نفت تحت شرایط قبلی و شرایط جدید شراكت افزایش دادند، در حالی كه بنظر می رسد گویا از قسمتی از منافعشان بخاطر دولتها محروم شده اند.

مزایای سهیم شدن

مزایای مشتق از سهیم شدن متعددند، اما این مزایا ازنظر اهمیت متفاوت بوده و مهم آنكه از كشوری تا كشور دیگر بسته به شرایط خاص هرسرزمین فرق می كنند. اما بهرحال، بطور عمومی مزایای شراكت را ممكن است بدین ترتیب یكجا بیان كرد:

1- مزایای مالی

این مزایا روشن بود كه از اهمیت خاصی برخوردارند، زیرا كشورهایی كه در سرمایه شركت های نفتی شریك می شدند بالطبع مزایای مالی مهمی بدست می آروند. اما بهرحال، این مزایا ازكشوری تا كشور دیگر  بسته به ظرفیت تولید و مقدار نفت خام فرق می‎كند. هر چه ظرفیت بیشتر، مزایای مالی  بدست آمده بیشتر و هر چه كیفیت نفت خام بهتر، بازگشت سرمایه بهتر. اجازه دهید یك بار دیگر به ابوظبی بعنوان یك مثال نگاه كنیم. دیدیم كه ابوظبی قرار بود در فاصله سال های 1973 و 1975 یك درآ,د خالص اضافی در حدود سیصد میلیون دلار دریافت كند (پس از پرداخت 140 میلیون دلار به كمپانی ها درازاء سهیم شدن در 25 درصد سهام). و این سود طبعا با افزایش نسبت سهیم شدن از 25 تا 51 از 1978 تا 1982 افزایش خواهد یافت.

2- كنترل عملیات كمپانیهای نفت

بدنبال عمل شدن مسئله شراكت دولتها، آنها توانستند كنترل كامل عملیات كمپانی های نفتی از جمله تهیه برنامه های توسعه و تصویب هزینه ها و میزان سرمایه گذاری در پروژه های مختلف را در اختیار بگیرند. خاصیت دیگر شریك شدن آن بود كه دولت های كشورهای تولید كننده را قادر ساخت تا كلیه دفاتر مالی كمپانی های نفتی را بازرسی نموده و از اسرار آنها آگاه شوند. بعلاوه، شراكت كمپانی های نفتی را مجبور می ساخت تا مقر خود را به كشورهای تولید كننده انتقال داده و بیشتر عملیات خود را از داخل كشورهای میزبان اداره كنند.

اعمال حق حاكمیت از طریق سهیم شدن همچنین منجر به این می شد كه دولت ها بطرز موثری در جلسات سهامداران و در كلیه كمیته های تخصصی حضور یابند.