پایان نامه نقدی بركتاب زندگی قوام‌السلطنه

پایان نامه نقدی بركتاب زندگی قوام‌السلطنه در 33 صفحه ورد قابل ویرایش  

مقدمه: 

كتاب «میرزا احمد خان قوام السلطنه» حاصل تحقیق و نگارش آقای دكتر باقر عاقلی است كه وی این مجموعه را براساس اسناد معتبر گرد آوری كرده اند و به شرح سوانح زندگی قوام السلطنه پرداخته است.

بنابه اظهارات آقای دكتر عاقلی دوستان وی ایشان را در گرد آوری این مجموعه یاری داده اند از قبیل كسانی همچون جناب آقایان مسعود سالور، آقای نظام شهیدی، آقای امیر باقری كه نویسنده از همه این دوستان كمال تشكر را دارد.

این كتاب با همكاری همه دوستان در بهار 1376  در انتشارات جاویدان تدوین و به چاپ رسیده است. این كتاب دارای نثری روان و با قلمی زیبا به نگارش درآمده است و دراین مجموعه همه سالها به یك صورت  ذكر شده  (یعنی همه سالها شمسی ذكرشده) حوادث به ترتیب سالها مورد بررسی قرار گرفته. دراین كتاب فعالیتها و همه وقایع زندگی آقای قوام السلطنه در دو بخش مجزا مورد بررسی قرار گرفته است. كتاب دو بخش دارد:

بخش اول: قوام در دوران قاجار: كه شامل فعالیتهای قوام السلطنه در قبل از مشروطیت 2/ بعداز مشروطیت 3 / فرمانروای كل خراسان و سیستان  4/ بركناری سید ضیاء الدین و رئیس الوزرائی قوام السلطنه 5/ رئیس الوزرائی دوم قوام السلطنه.

بخش دوم: قوام در دوران پهلوی: 1/ قوام در اروپا 2/ نخست وزیری چهارم قوام السلطنه 3/ نخست وزیری پنجم قوام السلطنه.

زندگینامه قوام السلطنه:

احمد قوام در 1252 ش. در تهران متولد شد مادرش طاووس خانم دختر میرزا محمد خان مجدالملك سینكی و پدرش معتمد السلطنه مردی نسبتاً با سواد و در امور مالی بصیر وآگاه بود فوق العاده خسیس بود و درجمع آوری مال و منال از هیچ كوششی فروگذار نمی كرد و در مشاغل خود منافع شخصی اش را در نظر می‌گرفت نه منافع دولت را. احمد قوام یكسال بیشتر نداشت كه از نوازش مادر برای همیشه محروم شد. بعد از 6 سالگی تحصیلات مقدماتی آغاز كرد پس از فراگرفتن خواندن و نوشتن و تلاوت كلام ا… ، تحصیلات متوسطه و عالی خود را آغاز نمود.

او نیم قرن از عمر خود را در دوران حكومت قاجاریه گذرانید و مانند تمام اعیان‌زادگان آن زمان تحصیلات خود را در سطح عالی تحت نظر معلمین خصوصی به اتمام رسانید و دروسی مانند ادبیات فارسی وعربی و سیاقنوسی، معانی بیان منطق و علم كلام و فقه و اصول را به طور كامل فرا گرفت او خط را به زیبایی می‌نوشت. در تربیت و مراقبت از تحصیل قوام دودایی از میرزاعلی خان امین الدوله و محمد تقی خان مجدالملك ثانی كه از اعاظم رجال سیاسی و علمی بودند سهمی به سزا داشتند. وی برای ادامه تحصیل چندی به اروپا سفركرد.

قوام السلطنه درمسائل سیاسی شمی قوی داشت و همیشه شخصیت ایرانی و استقلال فكری خود را بروز می داد. و در برابر خارجی ها هرگز احساس حقارت نمی‌كرد. قوام مردی مقتدر و جاه طلب بود از این رو به احدی حتی شاه اجازه دخالت درامور مربوطه را نمی داد. در دشمنی كینه توز و در دوستی وفادار بود به حفظ قانون اساسی اعتقاد داشت ادیب و ادب پرور بود فطرتاً درویش مسلك بود.

قوام مردی متمول بوده و در عین حال بذال و خراج هم بود. مایه اصلی ثروت او از اجاره داری آستانقدس رضوی سرچشمه گرفته بود قبل از رفتن به خراسان بهترین و زیباترین خانه تهران متعلق به او بود. او پروردة  دوران استبداد بود پیشكش دادن و پیشكش گرفتن جزء آداب و رسوم كهن ایران بود از این رو قوام از این قبض و اقباض روگردان نبود و طبق سنن آن روز به این عمل دست می‌زد.

قوام در 20سالگی با اشرف الملوك دختر محمد حسن خان حاجب الدوله ازدواج كرد. در دسال 1325 با خانم زهرا فدائی در لاهیجان ازدواج كرد و صاحب یك پسربه نام حسین شد درهنگام فوت قوام حسین 8 ساله بود واو هم در سال 1362 در اروپا درگذشت.

قوام پس از پشت سرگذاشتن 82 بهار از زندگی اش در 31 تیر 1334 در تهران درگذشت.

فصل اول

قوام السلطنه قبل از مشروطیت :

قوام السلطنه از اواخر سلطنت ناصر الدینشاه وارد دربار شد و تا زمان 5 پادشاه بعد از اوهم دارای مقامات بزرگ بود. قبل از مشروطیت 2 بار صدر اعظم شد و مدتی هم ریاست دربار مظفرالدین شاه را بر عهده داشت كه میزرا احمد خان وزیر حضور با پیشكشی پنج هزار اشرفی به مظرالدینشاه این لق با از آن خود ساخت و معروف شده به میرزا احمد خان «قوام السلطنه».

قوام چندی در دربار ناصرالدینشاه منشی حضوری بود ولی سودای تحصیل دراروپا داشت بعد از مرگ ناصرالدینشاه تصمیم به دامه تحصیل در اروپا گرفت ولی صدارت امین الدوله دایی او چندی این تصمیم به تعویق انداخت پس از كناره گیری امین الدوله از صدارت قوام عازم اروپا شد و قریب سه سال به تحصیل پرداخت توقف وی در اروپا در طرزتفكرش اثر گذاشت صاحبنظر و متجدد شد و به اصول دموكراسی اعتقاد پیدا كرد از این رو در راه استقرار مشروطه كوششهای زیادی نمود و تا آخر عمر به رژیم مشروطه وفادار ماند.

فصل دوم

قوام السلطنه بعد از مشروطیت:

عصر روز 24 تیر 1288 – جنگ درتهران كه از چند روز قبل بین قوای قزاق و مجاهدین مشروطه خواهان آغاز شده بود با شكست قوای قزاق و پیروزی مشروطه خواهان پایان پذیرفت.

قوام پش از صدور فرمان مشروطیت تا فوت مظفر الدینشاه همچنان رئیس دفتر بود. پس از انتخاب شدن سردار اسعد بختیاری به وزارت امور داخله میرزا احمد خان قوام السلطنه را به معاونت وزارت داخله برگزید. حضور قوام در عمارت بهارستان و عضویت او در هیئت صدور احكام او را با كمیسیون عالی آشنا ساخت و سردار اسعد علاقه زیادی به قوام پیدا كردسردار اسعد در امور دیوانی و اداری سابقه‌ای  نداشت پس به شخصی كه این سابقه را داشته باشد نیاز داشت و او در بین مشروطه خواهان كسی مناسبتر از قوام را نیافت. بعد از سردار اسعد مستوفی الممالك نخست وزیر شد و او میرزا احمد خان قوام السلطنه را به وزارت جنگ منصوب كرد. قوام دركابینه صمصام السلطنه وزارت داخله را عهده دار بود. و از همان زمان برای تشكیل ژاندارمری اقدام كرد. واز افسران سوئدی برای این امر درنظر گرفت اولین گروهی كه در 1290 ش . وارد ایران شدند 3 نفر بودند كه بعد از این تعداد بیشتر شد. او در طول زندگی سیاسی خود همیشه به ژاندارمری توجه خاص داشته است. بعداز صمصام السلطنه میرزا محمد علی خان علاء السلطنه به رئیس الوزرایی انتخاب

شد و میرزا احمد خان را وزیر مالیه كرد. و مدتی هم فرمانروایی آذربایجان را به عهده داشت.

مجلس پانزدهم و قوام :

قوام دربحرانی ترین زمان روی كارآمد بطوریكه مردم از موفقیت او نیز مأیوس شده بودند و كار مملكت را تمام شده می  دانستندقوام از لحظه ای كه رأی اعتماد گرفت بازی های سیاسی خود را آغاز كرد اولین بازی كه با موفقیت انجام گرفت مماشات با مجلس چهاردهم بود كه مزاحمتی برای او فراهم نسازد.

دراین مجلس افرادی مثل سید ضیاء الدین، علی دشتی، دكترطاهری، سید كاظم جلیلی كه طرفدار انگلیس بودند حضور داشتند و با قوام سرسختانه مبارزه می كردند چون عمر مجلس چهاردهم روبه پایان بود قوام سعی كرد دراین مدت برخوردی بامجلس نداشته باشد پس از 18 روز وزیران خود را به شاه و مجلس معرفی كردو فردای آن روز به مسكو عزیمت نمود.

قوام دراین مسافرت با چند مسأله مواجه بود:

1. تخلیه ایران از قوای نظامی شوروری كه  باید تا شش ماه پس از خاتمه جنگ انجام می‌گرفت.
2. نجات آذربایجان از دست دموكرات فرقه سی بود كه آنهم مورد موافقت واقع نشد.
3. روسها خواستار امتیاز نفت شمال بودند آن هم نه بصورت شركت مختلط.

درتمام مدتی كه قوام و هیئتش درمسكو بودند هیچگونه موافقتی با خواسته های مشروع و قانونی قوام السلطنه به عمل نیامد. قوام پس از بی نتیجه ماندن مذاكراتش با روسها به فكر افتاد كه باید به امریكائیها نزدیك شود. سفیر جدید شوروی سادچیكف درتهران در روز 29 اسفند وارد تهران شد و از سوم فروردین مذاكرات خود را با قوام آغاز كرد درهمین زمان موضوع تخلیه ایران درشورای امنیت مطرح بود. بالاخره مذاكرات قوام و سادچیكف 15 فروردین 1325 پایان یافت و موافقت نامه هایی بین طرفین امضاء شد.

روسها طبق مقاوله نامه امضاء شده درموعد مقرر خاك ایران را تخلیه كردند و قوام نیز برای ترضیه خاطر شوروی امتیازاتی به آذربایجان داد و از آنها برای مذاكرات حضوری به تهران دعوت نمود. دراین زمان قوام در مورد اعتماد كامل شورویها بود و حزب توده ایران و شورای متحد كارگری و احزاب چپ نما از او حمایت و پشتیبانی می‌كردند و قوام دست به اقداماتی می‌زد كه رضایت بیشتر حزب توده رافراهم كند ازجمله به بازداشت عده ای از مخالفین روسها كه متهم به همكاری با انگلیسی ها بود اقدام نمود مانند : سید ضیاء الدین طباطبائی، علی دشتی، دكتر طاهری.

قوام پس از بازگشت از مسكو بازیهای سیاسی خود را آغاز كرد اولین قدم او باز گرفتن قدرت از حزب توده وتشكیل شورای عالی كار بود و شورای عالی اقتصاد را بوجود آورد وبرای روابط زارع و مالك مقرراتی وضع كرد و بالاتر از همه تشكیل یك حزب سیاسی به نام حزب دموكرات ایران بود. زیرا او خوب می  دانست كه برای مقابله با جمعیت موجود یك جمعیت مشابه لازم دارد. بنابراین برای پاشاندن حزب توده و فرقه دموكرات آذربایجان و حزب كومله كردستان لازم بود كه حزب قوی تشكیل دهد تا در زمان لزوم آن حزاب را بكوبد. (حزب قوام حزب آزادی نام داشت) درهمان روزهای اولیه نخست وزیری خود یك سازمان مخفی تشكیل داده بودكه به نفع قوام جاسوسی می  كردند. قوام در اواخر مهرماه استعفای خود را به شاه تسلیم كرد و مجدداً مأمور تشكیل كابینه گردید. انتخابات دوره پانزدهم بعد از رفع غائله آذربایجان در سرتاسر كشور آغاز شد.

روز 25 تیرمجلس پانزدهم افتتاح گردید و بالافاصله سردار فاخرحكمت كاندیدای حزب دموكرات به ریاست مجلس انتخاب گردید.