ربا و شرایط تحقق آن

ربا و شرایط تحقق آن 

مقدمه :

نزدیك به هفده سال از تصویب قانون عملیات بانكی بدون ربا واجرای سیستم بانكی مبتنی بر آن می گذرد .هدف قانون گذار از طراحی سیستم مزبور طرد از شبكه بانكی كشور بوده است .آیا این آرمان مقدس عملی شده است ؟پاسخ طراحان ومجریان نظام بانكداری در كشور به این سوال مثبت است .اما متاسفانه امروزه تصور بسیاری از مردم این است كه فعالیت بانكها بطور عمده ربوی می باشد و تنها اسم و عنوان قالب كار تغییر كرده است .این فتوا چه درست وچه نادرست زیان های فراوانی دارد از جمله اینكه حرمت رباخواری در ذهن و فكر عامه مردم از بین می رود .ویابسیار كمرنگ می شود و می گویند اگر واقعا ربا حرام است چرا داد وستد ها در ایران براساس ربا است كه البته در این زمینه عوامل و علل تشدید كننده ای نیز برای این ذهنیت وجود دارد كه از جمله آنها می توان به موارد زیر اشاره كرد :

1-تعیین درصد سود سپرده های بانكی از پیش

2-عملكرد بسیاری از بانك ها كه غالبا از گیرند گان تسهیلات درمواردی كه پیشاپیش نمی توان سود قطعی بر پروژه و كار آنان تعیین كرد نرخ سود معیینی را مطالبه می كنند .

3-استفاده از تعابیر مرسوم بانكداری ربوی دربانكداری كنونی كشور از جمله (بهره و نرخ بهره ،حتی توسط كار گزاران بانك .

4-اهتمام نداشتن بسیاری از كار گزاران بانك نسبت به اجرای دقیق قانون و مقررات بانكداری بدون ربا .

5-پرداخت سود یكنواخت دربانك ها كه باعث می شود تلقی نرخ بهره رادر اذهان بوجود می آورد .و مشتریان بانكها تفاوت نحوه و محل درسود دهی بانكهای مختلف را نمی توانند مشاهده كنند .

ربا و شرایط تحقق آن :

ازدیدگاه اسلام ربا عبارت است از گرفتن مبلغ اضافی روی دین  واقعی مشروط بر اینكه از قبل شرط شده باشد.بااستفاده از همین تعریف ساده ..عملیات بانكداری اسلامی درایران طوری پایه گذاری شده است كه تحت چنین شرایطی هیچ نوع رقم اضافی از گیرنده تسهیلات اعتباری اخذ گردد .برای بررسی بیشتر باید نتایج حاصل از این تعریف تشریح گردد .نتایج زیراز تعریف مذكور قابل استخراج است .

1-وجود دین واقعی

2-وجود دائن مستقل از دیدن         

3-شرط قبلی برای دریافت رقم اضافی روی دین

4-دریافت مبلغ اضافه روی دین .

هر گونه دین كه از اجتماع نتایج مذكور بوجود آید از دید گاه بانكداری اسلامی در ایران شرایط لازم و كافی برای تحقق "ربای پولی "را دارد .لكن در صورتیكه یكی از نتایج مذبور درعمل استقراض وجود نداشته باشد .بظاهر ممكن است عمل استقراض شكل ربوی داشته باشد .لكن عملا ربا تحقق پیدا نمی كند .بعبارت دیگر از دیدگاه ،ضوابط و مقررات بانكداری اسلامی ربا تحقق پیدا نمی كند .مگر بااجتماع چهار نتیجه فوق در امر استقراض .

مسئله استقلال داین و مدیون:

وجود دائن مستقل از مدیون ویا وجود مدیون مستقل از دائن از جمله عناصر بسیاراساسی در استقراض است كه فقدان استقلال یكی موجب از بین رفتن ماهیت استقراض ودرنتیجه عدم تحقق ربا می گردد.وابستگی راین به مدیون ویا برعكس موجب پیدایش این ویژگی می گردد.[1]طبعا هنگامی كه این وابستگی كامل می گردد.از دیدگاه شرعی موجب نقص اصل استقراض می شود .به عنوان مثال اعطای وام توسط یك شعبه به موسسه بازرگانی متعلق به شخص وبه شعبه دیگر آن ظاهرا روجد قرارداد وام بین دو شعبه مزبور است .ولی ذاتا چنین قراردادی از دیدگاه شرعی قرارداد تلقی نگردیده وتعهد آورنیست زیرا عناصر دائن ومدیون درحقیقت دریك شخص جمع می شود ودرنتیجه شخص نمی تواند از خود طلبكار یا به خود بدهكار شود .بهمین ترتیب اعطای تسهیلات اعتباری بین دو شركت متعلق به یك كرده .مشخص از سها مدران هر چند از دیدگاه بانكداری بظاهر موجر قرارداد استقراض است .لكن از دیدگاه شرعی ایجاد رابطه مستقل بین دائن ومدیون بوجود نمی آید مثال بارزتر آن استقراض یك شعبه یك بانك بایك شركت از شعبه دیگران است كه فقط از لحاظ اداری صورت استقراض بخود می گیرد .ولی از دیدگاه حقوقی رابطه تعهد و طلب ایجاد نمی كند .در تمام این موارد فقط نقل وانتقال وجوه دردرون موسسه متعلق به یك شخصیت صورت می گیرد و اقدام دیگری انجام نمی شود از نتیجه این ویژگی دربانكداری اسلامی استفاده می شود اما مساله ای كه اینجا مطرح می شود این است كه آیا این مساله رامی توان به رابطه بین مردم و اشخاص حقوقی  وبانك ما هم تعلیم داد وآیا واقعا كسی كه از بانك وام می گیردویا نزد بانك سپرده دارد قبول می كند كه با بانك رابطه پدر وفرزندی دارد ویا اصولا حداقل در جامعه ای كه مردم این باور رادارند كه با دولت رابطه پدر وفرزندی دارند طبعا در جامعه ای كه مردم حتی نسبت به پرداخت مالیات هم اكراه می ورزند .نمی توانند چنین مساله را قبول كنند كه پولی كه بانك ها یا به دولت می پردازند به نفع خود آنهاست .

1)از دیدگاه اسلامی پرد اخت رقم اضافه روی دین ایجاد شده بین پدرو پسر و شاید به دلیل وابستگی كامل  پسربه پدر            "ربا "محسوب نمی گردد.